Hasta antes de 1996, en el interior de las comunidades indígenas del país se hablaba del proyecto político de los pueblos, luego denominado de las nacionalidades. El proyecto implicaba, entre otros planteamientos, los siguientes: el reconocimiento como entidades históricas, culturales de las nacionalidades; diferenciar la lucha de la tierra con la de territorio; apostar por un modelo educativo con pertinencia cultural y lingüística; fortalecer el ayllu como el sistema de organización social y de producción de las nacionalidades y pueblos; la construcción de una sociedad intercultural y plurinacional, entre otras.

El proyecto político lamentablemente fue quedando atrás, y podemos ubicar su afectación en dos momentos: el uno, posterior al importante levantamiento nacional de 1990, y el segundo, con la creación del movimiento Pachakutik en 1996. En el primer caso, el rol político de las organizaciones del nivel local, provincial, regional y nacional terminó por homogenizarse, y su agenda tuvo que reducirse a la ejecución de proyectos de desarrollo. En el segundo caso, la participación electoral se convirtió en la principal prioridad de la dirigencia.

Estas prácticas lamentablemente han dejado de lado el proyecto político de las nacionalidades y pueblos. Y si bien lo han conservado en el discurso, en la práctica sus acciones han desembocado en coyunturas políticas y electorales que han permitido satisfacer los intereses de los grupos políticos que custodian el movimiento, situación que hábilmente es utilizada por el Gobierno, pues a este le conviene atender demandas coyunturales y evitar aquellos retos de carácter estructural, como por ejemplo, pensar al país en su conjunto, desde la interculturalidad y plurinacionalidad. (O)

Runa llaktakunapi, 1996 wata manarak paktachkpika runa llaktamanta llakikunamanta rimak karianmi, shina: runa llaktakunapak kanata sinchiyachichun yashpa rimak karka; ama allpamantalla rimankapa, suyu allpakunamanta rimankapak kallarirka; yachachinata, runa sapiwan yachachichun mañan karka; runa llaktakuna ayllu yuyaywan kawsachun, ayllu sapita sapiachinata munarkakunami.

Runallaktakunapak hatun yuyaytaka ima pachamanta, imamantatak sakinkapak kallarishka, kay llakipaka ishkay mutsurishkakunamantami rurashka: shuk, 1990 hatun hatari rurashka kipa, kay llakikuna rikurinkapa kallarin, kay pachakunapi runakunapak tantanakuykunaka desarrollomanta ruraykunatalla rikunkapak kallarirkakunami, onegerizarishpa, kullki maskakpurirkakunami; 1996 watapi kutin Pachakutik tantanakuymi wacharin, kay wacharishka pachamanta, uchilla, hatun tantanakuykunaka shitanakunapilla yuyankapak kallarinmi, kaykunata katikmanta kutin, runa llaktakunapak mutsurishkakunataka shitashka laya sakirishkami, kunanllata ayllu llaktakunapika, shikan shikan purinkunami.

Kay shitanamanta ruraykunaka imapillatak runa llaktakunataka yanapayta ushashka. Ñukapak yuyaypika mana imapipash yanapayta ushashkachu yuyani. Kay ruraykunawanka ima llakikuna rikurinkapak kallarishka: runa tantanakuykuna, runakunapash, kayta chayta rishka, chaymanta runakunaka uchalla runakunapak yuyayman tikrana kanchik.